(شماره 435 – آذر 1390)
تقاطع سينما و گرافيك

رونمایی از كتابی كه دربردارنده‌ی بیش از 600 پوستر و آگهی اعلان فیلم است، شاید بهترین بهانه‌ای باشد که اهل سینما و گرافیک را گرد هم جمع می‌کند. سالن جلیل شهناز خانه‌ی هنرمندان روز 9 آبان پذیرای چنین جمعی بود. از چهره‌های شناخته شده‌ای مانند ابراهیم حقیقی، محمدعلی حدت، ساعد مشكی گرفته تا سینماگرانی مانند بهمن فرمان‌آرا و رضا كیانیان در رونمایی از کتاب «صدسال اعلان و پوستر فیلم در ایران» شرکت کرده بودند. در ابتدای مراسم امر‌الله فرهادی (از طراحان قدیمی گرافیك و مدیر موسسه ویژه) با بیان این که بخشی از رونق طراحی پوستر در ایران به خاطر اهمیت این هنر در سینماست، از حاضران خواست به یاد علی دوراندیش یک دقیقه سکوت کنند. فرهادی سپس از محمود‌رضا بهمن‌پور، مدیر نشر نظر، دعوت کرد تا درباره‌ی چاپ این کتاب سخن بگوید. بهمن‌پور برخلاف تصور از دشواری‌های چاپ چنین کتابی هیچ نگفت: « به عنوان ناشر كار ما در در انتشار آثار تبلور پیدا می‌كند و دیگران باید درباره این متون سخن بگویند.» او از مسعود مهرابی به خاطر جمع‌آوری چنین مجموعه‌ی تاریخی ارزشمندی قدردانی کرد: «مهرابی مرد بی‌سر و صدای فرهنگ ایران است. با او دوستی چند ساله دارم. مهرابی از بنیان‌گذاران جدی حوزه فرهنگ است كه طی 37 سال كار مداوم در سینما آثاری را به جا گذاشته كه تاثیر آن بر محققان پوشیده نخواهد ماند.» 
در ادامه مهرابی پشت تریبون قرار گرفت و با اشاره به این که اهل سخنرانی نیست، متنی برای حاضران خواند: « این كتاب، فقط تاریخ یك قرن گرافیك و روایت تصویری یك قرن سینما در ایران نیست كه تاریخ طرد و پذیرش و سكون و تلاطم و افراط و تفریط اجتماعی و فرهنگی یك ملت نیز هست؛ انبانی‌ پُر متاع برای اهل تحلیل و تفسیر و گزارش تجربه‌های انسانی یك سرزمین» او با برشمردن ویژگی‌های کتاب رویکردش را در انتخاب پوسترها توضیح داد: «در این كتاب بیش از 600 اعلان و پوستر فیلم قرار دارد. آن‌ها از میان دوهزار و 600 قطعه برگزیده شدند. در این گزینش توالی تاریخی رخدادها و نمایش فیلم در ایران، شیوه‌های ترسیم پوستر و نقش و جایگاه خالقان آن‌ها مقدم بر مضمون فیلم‌ها و پوسترها بوده است.» او در پایان از همه كسانی كه در به ثمر رساندن كتاب یاری‌اش كرده‌اند تشكر كرد و از نقش مرتضی ممیز، در ارتقا و اعتلای سطح «فرهنگ تصویری» ایران ستایش كرد. پس از سخنان مهرابی، امر‌الله فرهادی پیام رضا عابدینی و بهروز تورانی را برای حضار خواند. تورانی مترجم این کتاب به زبان انگلیسی است.
از آن‌جا که آیدین اغداشلو در زمان برگزاری این مراسم در ایران حضور نداشت، ابراهیم حقیقی پیش‌تر مقابل دوربین با او به گفت‌وگو نشسته بود. پخش فیلم مصاحبه‌ی این دو چهره سرشناس گرافیک بخش بعدی مراسم بود. آغداشلو در این فیلم با اشاره به مطالعه این کتاب به صورت صفحه به صفحه گفت: «با دیدن این کتاب موضوعات زیادی یاد گرفتم. بسیاری از نمونه‌های موجود در این کتاب اساساّ از یاد رفته بود و حتی برای یک بار هم دیده نشده بود و من هم آن‌ها را تا به حال یک‌جا مجتمع ندیده بودم. منابعی از این دست به دلیل نقصانی که در حافظه تاریخی ما وجود دارد، منابعی بسیار محترم به شمار می‌رود. این کتاب سندی است که به دلیل زمینه و دستمایه خود در حافظه تاریخی ما باقی خواهد ماند.»
امر‌الله فرهادی پیش از دعوت از ابراهیم حقیقی وعده داد که سخنرانان جمع فقط چهره‌های شناخته شده‌ی گرافیک نخواهند بود. ابراهیم حقیقی در سخنانش بخشی از مشکل افت گرافیک را در ایران متوجه فیلم‌سازان دانست و با تقسیم‌بندی فیلم‌ها به هنری و تجاری و تحقیرپوسترهایی که به گفته‌ی او فقط کله‌ی بازیگران بودند، گفت: «گاهی فیلم‌سازان چیزی در ذهنشان وجود دارد و همان را می‌خواهند. بی آن که اجازه بدهند گرافیست هم مثل هر هنرمندی رابطه‌ی خودش را با اثر برقرار کند.» سخنران بعدی مراسم محمد علی حدت بود. کسی که کتاب «صد سال اعلان و پوستر فیلم در ایران» به او و مرتضی ممیز تقدیم شده است. حدت با بیانی شیرین از روندی گفت که او را از علاقمند به نقاشی‌های واقع گرایانه به طراحی پوستر کشیده است: «من یك نقاشم و در پی كار نقاشی بودم و پوستر سازی را به شوق و عشق نقاشی آغاز  و ادامه دادم. به سینمای ایران آمدم و در حد دانسته‌ها و دانش و توانم كار كردم. اگر در این را كوتاهی كرده‌ام، از تاریخ گرافیك ایران عذرخواهی می‌كنم.» بیان صادقانه‌ی او با استقبال حاضران روبه‌رو شد. سخنران بعدی رضا کیانیان بود. او بر اهمیت پژوهشی کتاب تاکید کرد و با انتقاد از بی توجهی به پژوهش در عرصه‌ی سینما گفت: «همین الان در هیچ یک از دانشکده‌های ما یک بخش پژوهشی وجود ندارد. ما برای این که بدانیم مثلا یک نسل قبل چطور بازی می کرده‌اند، باید بازیگران قدیمی‌شان را پیدا کنیم و با آن‌ها به گفت‌وگو بنشینیم.» کیانیان زودتر از تصور سخنانش را به پایان برد و برای این کار هم دلیل جالبی داشت. قرار بود از خانه هنرمندان به محل فیلم‌برداری کار جدیدش در فرودگاه مهرآباد برود. و با توجه به سردی هوا لباس زیادی پوشیده بود: «الان دارم می‌پزم. اگه اجازه بدید برم. چون گفتم به جای 6، ساعت 8 می‌آم و الان هشته!» سخنان صمیمانه‌ی او مثل همیشه با تشویق دوست‌دارانش مواجه شد. پس از او، ساعد مشکی روی صحنه آمد و بر نقش پوستر در زندگی عمومی مردم تاکید کرد: «جای پوسترهای سینمایی در خیابان‌ها است نه محافل گرافیكی. از سینماگران و طراحان گرافیك خواهش می‌كنم با همكاری هم شهرداری را قانع كنیم محله‌هایی را برای نصب پوستر طراحی گرافیك برای دید عموم اختصاص دهند.» آخرین سخنران مراسم هم بهمن فرمان آرا بود. او به نقش مدیران در روند تولید پوستر اشاره کرد و با گرامی داشتن یاد سیف الله داد گفت: «مدیران هستند که باید مهر تایید روی پوسترها بزنند.» با پایان سخنان فرمان‌آرا، مراسم رونمایی از کتاب با حضور مهمانان در سالن «تابستان» خانه هنرمندان كه در آن 50 پوستر كتاب به‌نمایش گذاشته شده بود، ادامه یافت. «صد سال اعلان و پوستر فیلم در ایران» در 498 صفحه تمام رنگی و در قطع رحلی بزرگ چاپ و در كتاب‌فروشی‌ها توزیع شده است.